Antinatalizm Felsefesi: Çocuk Sahibi Olmak Ahlaki Bir Yanlış mı?

Hiç durup düşündünüz mü? İnsanlığın en temel, en doğal kabul edilen eylemlerinden biri olan üremek, ya ahlaki bir yanlışsa? Ya bir çocuğu dünyaya getirmek, ona verilebilecek en büyük zarar ise? Kulağa rahatsız edici, hatta kışkırtıcı gelen bu sorular, son yıllarda giderek daha fazla tartışılan bir felsefenin tam merkezinde yer alıyor: antinatalizm.

Bu yazıda, insan varoluşunun en derinlerine inen, “doğmamış olmanın daha iyi olduğu” fikrini savunan bu radikal düşünceyi tüm yönleriyle mercek altına alacağız. Antinatalizm nedir, kökleri nerelere dayanır, en güçlü argümanları nelerdir ve bu felsefeye yöneltilen eleştiriler nelerdir? Gelin, konfor alanımızın dışına çıkıp, varoluşun değeri üzerine cesur bir felsefi yolculuğa çıkalım.

Antinatalizm Nedir? Kışkırtıcı Bir Felsefeye Giriş

En temel tanımıyla antinatalizm, doğuma negatif bir değer atfeden ve insan üremesinin ahlaki olarak yanlış olduğunu savunan felsefi bir görüştür. Coates, K. (2014). Bu düşünce, insanlığın devamını sağlayan en temel içgüdüye meydan okuduğu için ilk başta şok edici gelebilir. Ancak antinatalist felsefe, bu sonuca keyfi bir karamsarlıkla değil, etik ve mantıksal argümanlar zinciriyle ulaşır. Temel iddia şudur: Bir canlıyı varoluşa getirmek, onu kaçınılmaz olarak acıya, ıstıraba ve ölüme maruz bırakmaktır ve bu nedenle ona ciddi bir zarar vermektir.

Kaynak : Benatar, D. (2006).

Küresel ve Yerel Antinatalizm: Aradaki Önemli Fark

Antinatalizm felsefesini anlamak için iki temel türü arasındaki ayrımı bilmek önemlidir. “Yerel antinatalizm”, yalnızca belirli koşullar altında üremenin yanlış olduğunu savunur. Örneğin, bir çocuğun ciddi bir genetik hastalıkla doğacağı veya aşırı yoksulluk ve savaş içinde büyüyeceği kesinse, onu dünyaya getirmenin ahlaki olmadığı söylenebilir. Bu, birçok insanın sezgisel olarak katılabileceği bir görüştür.

Ancak bu yazının odak noktası olan “küresel antinatalizm” çok daha ileri gider. Bu görüşe göre, koşullar ne kadar iyi olursa olsun, zenginlik, sevgi ve sağlık içinde bir yaşam vaat edilse bile, üremek her zaman ahlaki bir yanlıştır. Çünkü bu felsefeye göre, varoluşun kendisi, içsel olarak bir zarardır.

Kaynak: Internet Encyclopedia of Philosophy, Antinatalism.

Kavramları Netleştirelim: Antinatalizm Ne Değildir?

Antinatalizm, genellikle başka kavramlarla karıştırılır. Bu felsefi duruşu doğru anlamak için ne olmadığını bilmek de önemlidir:

• Çocuksuz Yaşam Tarzı (Childfree): Bu, kişisel, finansal veya kariyer hedefleri gibi nedenlerle çocuk sahibi olmamayı tercih etmektir. Bu bir yaşam tarzı seçimidir, başkalarının üremesinin ahlaki olarak yanlış olduğunu iddia eden evrensel bir ahlaki argüman değildir.
• Gönüllü İnsan Yok Oluşu Hareketi (VHEMT): Bu hareket, gezegenin ekolojik sağlığı için insanların gönüllü olarak üremeyi durdurması gerektiğini savunur. Motivasyonu felsefi değil, çevreseldir.
• Devlet Nüfus Kontrolü: Bu, kaynak yönetimi gibi sosyo-ekonomik nedenlerle devletlerin uyguladığı politikalardır ve varoluşun ahlaki değerine ilişkin felsefi bir iddia taşımaz.

Bu ayrım çok önemlidir. Çünkü felsefi antinatalizm, kişisel bir tercih veya çevresel bir endişeden öte, üreme eyleminin kendisine yönelik evrensel bir ahlaki itirazdır. Peki, bu radikal iddia hangi felsefi temellere dayanıyor?

Felsefi Kötümserliğin Derin Kökleri: Antinatalist Düşüncenin Tarihsel İzleri

Antinatalizm, 21. yüzyılda popülerleşmiş olsa da, “hiç doğmamış olmak daha iyidir” fikri insanlık tarihi kadar eskidir. Bu düşüncenin yankılarını antik metinlerde, dini akımlarda ve modern felsefenin kurucularında bulabiliriz.

Antik Yunan’ın Karamsar Fısıltıları

Var olmamanın var olmaktan üstün olduğu fikrinin en bilinen ifadelerinden biri Antik Yunan’da karşımıza çıkar. Kral Midas’ın bilge Silenus’u yakalayıp ona insanlar için en iyi şeyin ne olduğunu sorduğu meşhur bir efsane vardır. Silenus’un cevabı nettir: “İnsan için en iyisi hiç doğmamış olmaktır. İkinci en iyi şey ise, doğduktan sonra en kısa sürede ölmektir.” Bu karamsar bakış açısı, Sofokles’in Oidipus Kolonos’ta adlı eserinde de tekrarlanır: “Hiç doğmamış olmak, her türlü tahminin ötesinde, en iyisidir.”

Kaynak: Nietzsche, F., The Birth of Tragedy

Bu dönemin bir diğer ilginç figürü ise “Ölüm İkna Edicisi” olarak anılan Kireneli Hegesias’tır. Hegesias, hayatın amacının hazza ulaşmak olduğunu ancak gerçek ve kalıcı hazzın imkansız olduğunu savunmuştur. Bedenin sürekli acı çektiği ve arzuların asla tam olarak tatmin edilemediği bir dünyada, en mantıklı hedefin acıdan kaçınmak olduğunu söylemiştir. Bu mantık onu, yaşamın ölümden daha arzu edilir olmadığı sonucuna götürmüştür. Derslerinin birçok kişiyi intihara sürüklediği ve bu yüzden ders vermesinin yasaklandığı söylenir.

Kaynak: Encyclopædia Britannica, Hegesias.

Gnostisizm ve Maddi Dünyanın Reddi

Antinatalist düşüncenin teolojik kökleri en çok Gnostisizmde belirgindir. Gnostik inanca göre, yaşadığımız bu maddi dünya, iyi ve mükemmel bir Tanrı tarafından değil, Demiurgos adı verilen kusurlu veya kötü niyetli bir alt tanrı tarafından yaratılmıştır. İnsan ruhları, bu maddi dünyaya hapsedilmiş ilahi kıvılcımlardır. Bu inanç sisteminde üremek, daha fazla ilahi ruhu bu “et hapishanesine” mahkum etmek anlamına gelir. Bu nedenle Marcioncular ve Maniheistler gibi Gnostik gruplar, Demiurgos’un bu kusurlu yaratımını devam ettirmemek ve ruhların acı çekmesini önlemek için üremekten kaçınmayı savunmuşlardır.

Kaynak: The Gnostic Society Library, Gnosticism

Doğu Felsefesinde Varoluş ve Acı

Benzer temalar Doğu felsefesinde, özellikle Budizm’de güçlü bir şekilde bulunur. Budizm’in Dört Yüce Gerçeği’nin ilki, “Yaşam acıdır” (Duḥkha) der. Doğum, yaşlılık, hastalık ve ölüm kaçınılmazdır. Saṃsāra kavramı, canlıların bu acı dolu varoluş döngüsüne tekrar tekrar doğduğunu ifade eder. Bu bağlamda, yeni bir canlı yaratmak, onu bu bitmek bilmeyen acı döngüsüne dahil etmektir. Bu, varoluşa gelmeye yönelik kökten olumsuz bir bakış açısını yansıtır ve antinatalizm felsefesinin temel endişeleriyle paralellik gösterir.

Kaynak: Access to Insight, Dukkha

Modern Felsefenin Karamsar Devi: Arthur Schopenhauer

Modern antinatalist düşüncenin felsefi temelini atan kişi şüphesiz 19. yüzyıl Alman filozofu Arthur Schopenhauer’dur. Schopenhauer, antik kötümserliği alıp onu sistematik bir metafizik çerçeveye oturtmuştur.

Yaşama İradesi: Bitmeyen Bir Çabalama

Schopenhauer’a göre, tüm gerçekliğin özünde kör, akıldışı ve doymak bilmeyen bir “yaşama iradesi” (Wille zum Leben) bulunur. Bu irade, sürekli bir çabalama halindedir ve asla kalıcı olarak tatmin edilemez. Bir arzu giderildiğinde, hemen bir yenisi ortaya çıkar veya yerini can sıkıntısı alır. Bu nedenle yaşam, acı ve can sıkıntısı arasında gidip gelen bir sarkaç gibidir. Tüm acıların kaynağı, bu tatmin edilemez iradedir.

Kaynak: Stanford Encyclopedia of Philosophy, Arthur Schopenhauer

Aşk ve Üreme: İradenin Zekice Tuzağı

Peki ya aşk? Schopenhauer’a göre romantik aşk, bireyin mutluluğu için değil, “türün dehasının” bir aldatmacasıdır. Yaşama iradesi, kendini devam ettirebilmek için bireyleri üremeye yönlendirir. Cinsel arzu ve aşk, doğanın bizi kandırarak acı çekecek yeni nesiller üretmemizi sağlayan bir mekanizmasıdır. Birey kendi mutluluğunu aradığını sanır, oysa aslında sadece iradenin kendini sürdürme arzusuna hizmet eden bir piyonudur. Schopenhauer’un “Çiftleşmeden hemen sonra şeytanın kahkahası duyulur” sözü, bireyin bu tuzağa düştüğünü anladığı anı tasvir eder.

Schopenhauer, açıkça bir antinatalizm manifestosu yazmamış olsa da, felsefesi bu sonuca kapı aralar. Eğer üreme eylemi tamamen rasyonel bir karar olsaydı, insanlığın soyunun devam etmeyeceğini savunur. Çünkü gelecek nesle duyulan gerçek bir şefkat, onları “varoluşun yükünden” kurtarmayı gerektirirdi. Bu düşünce, çağdaş antinatalist argümanların temelini oluşturacaktır.

Kaynak: Schopenhauer, A., Essays and Aphorisms.

Çağdaş Antinatalizm: Argümanlar Keskinleşiyor

Schopenhauer’un kötümser metafiziğinden beslenen çağdaş antinatalizm, argümanlarını daha seküler ve analitik bir zemine taşımıştır. Bu alandaki en etkili isim, Güney Afrikalı filozof David Benatar’dır.

David Benatar ve “Varoluşun Zararı”

David Benatar’ın 2006 tarihli Better Never to Have Been: The Harm of Coming into Existence (Hiç Var Olmamış Olmak Daha İyidir: Varoluşa Gelmenin Zararı) adlı kitabı, modern antinatalist hareketin kutsal metni olarak kabul edilir. Benatar’ın argümanı, dünyaya getirilen bireye verilen zarara odaklandığı için “hayırsever antinatalizm” olarak da bilinir. Peki, bu argümanın temeli nedir?

Aksiyolojik Asimetri: Haz ve Acının Dengesizliği

Benatar’ın tezinin kalbinde, haz ve acı arasında temel bir asimetri (dengesizlik) olduğu fikri yatar. Bu asimetriyi dört basit önermeyle özetleyebiliriz:

1. Acının varlığı kötüdür.
2. Hazzın varlığı iyidir.
3. Acının yokluğu iyidir (bu iyiliği tecrübe edecek kimse olmasa bile).
4. Hazzın yokluğu kötü değildir (çünkü bu hazdan mahrum kalan biri yoktur).

Bu dört önermeyi kabul ettiğimizde, mantıksal sonuç kaçınılmazdır. Bir kişinin var olduğu bir senaryoyu (Senaryo A) ve hiç var olmadığı bir senaryoyu (Senaryo B) karşılaştıralım:

• Senaryo A (Kişi Var): Hem acı (kötü) hem de haz (iyi) yaşar.
• Senaryo B (Kişi Hiç Var Olmadı): Acının yokluğunu (iyi) ve hazzın yokluğunu (kötü değil) içerir.

Karşılaştırdığımızda, Senaryo B her zaman Senaryo A’dan daha avantajlıdır. Çünkü var olmayan kişi, varoluşun tüm kötü yanlarından (acı) kaçınırken, aslında kötü olan hiçbir şeyi (hazzın yokluğu “kötü değildir”) kaçırmış olmaz. Bu nedenle Benatar’a göre, birini varoluşa getirmek, ona her zaman ciddi bir zarar vermektir. Bu, çocuk sahibi olmanın ahlakı üzerine düşünürken yüzleşilmesi zor bir argümandır.

Rıza Argümanı: Kimsenin Fikri Alınmadı

Antinatalizm felsefesinin bir diğer güçlü ayağı ise rıza (onay) kavramına dayanır. Bu argüman oldukça basittir: Bir kişiye, rızası olmadan ciddi ve kaçınılabilir zararlar yüklemek ahlaki olarak yanlıştır.

Kaynak: Shiffrin, S. V. (2009).

Üreme eylemi, bu ilkenin en bariz ihlalidir. Henüz var olmayan bir kişi, dünyaya gelmeye, hastalık, kalp kırıklığı, kayıp, yaşlılık ve ölüm gibi kaçınılmaz acılara maruz kalmaya rıza gösteremez. Ebeveynler, kendi arzu ve nedenleriyle, tüm riskleri taşıyacak olan kişinin onayı olmadan onun adına devasa bir kumar oynarlar. Bu açıdan bakıldığında üremek, bir başkası üzerinde onun rızası olmadan gerçekleştirilen, sonuçları ağır olabilecek bir eylemdir. Bu deontolojik (ödev ahlakı) argüman, Benatar’ın sonuçsalcı argümanından bağımsız olarak antinatalizm için güçlü bir gerekçe sunar.

Mizantropik ve Çevresel Argümanlar: İnsanın Yıkıcı Doğası

Şimdiye kadar ele aldığımız argümanlar, dünyaya gelen çocuğun göreceği zarara odaklanıyordu. Ancak bir de madalyonun diğer yüzü var: İnsanın neden olduğu zarar.

• Mizantropik (İnsan Sevmez) Argüman: Bu görüş, insanların birbirlerine, hayvanlara ve gezegene yaşattığı korkunç acılar ve yıkım nedeniyle daha fazla insan yaratmanın yanlış olduğunu savunur. Savaşlar, soykırımlar, sömürü, endüstriyel hayvancılık… Liste uzayıp gider. Bu argümana göre, yeni bir insan yaratmak, dünyaya potansiyel bir zarar verici daha eklemektir.
• Ekolojik Antinatalizm: Bu, mizantropik argümanın günümüzdeki en popüler versiyonudur. İklim değişikliği, kitlesel yok oluş ve ekolojik kriz çağında çocuk yapmanın sorumsuzca olduğunu savunur. Hem ekolojik bir felakete sürüklenen bir dünyaya bir çocuk getirmenin ona karşı bir zalimlik olduğu, hem de her yeni insanın karbon ayak iziyle mevcut krizi daha da derinleştirdiği iddia edilir.

Kaynak: Wynes, S., & Nicholas, K. A. (2017).

Bu argümanlar, antinatalizm felsefesini soyut felsefi tartışmalardan çıkarıp, günümüzün en somut ve acil krizleriyle ilişkilendirir. Bu da felsefenin daha geniş kitleler tarafından duyulmasına ve tartışılmasına neden olmaktadır.

Eleştirel Bir Bakış: Antinatalizme Yöneltilen İtirazlar

Elbette, antinatalizm gibi radikal bir felsefe, sayısız eleştiriyle karşı karşıyadır. Bu argümanlar da en az antinatalist iddialar kadar güçlü ve üzerinde düşünmeye değerdir.

Asimetri Gerçekten Var mı?

Benatar’ın asimetri argümanına yönelik en temel eleştiri, onun üçüncü ve dördüncü önermelerine yöneliktir. Eleştirmenler sorar: Neden acının yokluğu “iyi” olsun da, hazzın yokluğu sadece “kötü değil” olsun? Eğer simetriyi savunursak, iki olasılık vardır: Ya acının yokluğu gibi hazzın yokluğu da nötrdür (değersizdir) ya da acının yokluğu iyiyse, hazzın yokluğu da kötüdür. Her iki durumda da Benatar’ın “var olmamanın her zaman avantajlı olduğu” sonucu çöker. Bu, varoluşun zararı tezinin temelini sarsan bir eleştiridir.

Kaynak: De-Lazari, R. (2012)

Kimliksizlik Problemi

Nüfus etiğindeki bu klasik problem, birini varoluşa getirerek ona “zarar” veremeyeceğimizi savunur. Çünkü alternatif, o kişinin var olmamasıdır. Zarar görmek için öncelikle bir “bireyin” var olması gerekir. Eğer çocuk hiç doğmasaydı, daha iyi bir durumda olacak bir “o” olmayacaktı. Dolayısıyla, yaşamaya değer bir hayata sahip olacak bir çocuğu dünyaya getirmek, onun için bir zarar olamaz, çünkü aksi takdirde o hiç var olmayacaktı.

Kaynak: Stanford Encyclopedia of Philosophy, The Non-Identity Problem.

Promortalizm Tuzağı: Yaşayanlar Ne Olacak?

Belki de en güçlü itiraz şudur: Eğer varoluşa gelmek her zaman ciddi bir zararsa, o zaman mantıksal olarak zaten var olan insanların da varlıklarına son vermesi gerekmez mi? Bu durum, antinatalizmin promortalizme (ölüm yanlılığı) yol açtığı suçlamasını gündeme getirir. Antinatalistlerin çoğu intiharı veya cinayeti savunmaz. Bu çelişkiden kurtulmak için “başlamaya değer bir yaşam” ile “sürdürmeye değer bir yaşam” arasında bir ayrım yaparlar. Bir kişi var olduğunda, yaşamını sürdürme çıkarı oluşur ve ölümün getireceği zararlar (gelecek planlarının yok olması gibi), doğmanın getirdiği zararlardan farklıdır. Ancak eleştirmenler, bu ayrımın keyfi ve tutarsız olduğunu, acının varlığı gibi temel nedenlerin hem yaşamı başlatmak hem de sürdürmek için geçerli olduğunu savunur.

Toplumsal ve Pratik Sonuçlar

Eğer antinatalizm yaygın olarak benimsenseydi ne olurdu? Eleştirmenler, bunun toplumsal bir felakete yol açacağını öne sürer: yaşlanan bir nüfus, çöken ekonomiler, emeklilik ve sağlık sistemlerinin iflası ve son nesillerin yaşayacağı muazzam acılar. Ayrıca, insanlığın tüm sanat, bilim, keşif ve mutluluk potansiyelinin yok olması kendi içinde büyük bir kayıp değil midir? Bu, felsefenin pratik sonuçları üzerine ciddi sorular doğurur.

Cevaplardan Çok Sorular Bırakan Bir Felsefe

Bu uzun yolculuğun sonunda gördüğümüz gibi, antinatalizm basitçe “çocuklardan hoşlanmamak” veya depresif bir dünya görüşü değildir. Aksine, şefkat, zarar ve ahlaki sorumluluk gibi en temel etik ilkelerimizden yola çıkan, rahatsız edici ama mantıksal olarak tutarlı argümanlar sunan derin bir felsefi soruşturmadır.

Antik Yunan’dan Schopenhauer’a, David Benatar’dan günümüzün iklim aktivistlerine uzanan bu düşünce çizgisi, bizi en temel varsayımlarımızı sorgulamaya davet ediyor. Üremek gerçekten de sorgulanamaz bir hak mıdır? Gelecek nesillere karşı sorumluluklarımız nelerdir? Ve en önemlisi, insan varoluşunun kendisi, tüm sevinçlerine ve acılarına rağmen, gerçekten yaşamaya değer mi?

Antinatalizm, bu sorulara kolay cevaplar sunmuyor. Belki de asıl değeri, cevaplarında değil, sorduğu sorularda yatıyordur. Bizi, genellikle otomatik pilota bağladığımız en temel kararlarımızdan biri olan çocuk sahibi olmanın ahlakı üzerine yeniden ve daha derinlemesine düşünmeye zorluyor. Bu felsefeye katılsak da katılmasak da, sunduğu meydan okuma, varoluşumuza ve ona atfettiğimiz anlama dair ufkumuzu genişletme potansiyeli taşıyor.

---

Bu karmaşık felsefe hakkında sen ne düşünüyorsun? Çocuk sahibi olmak bir hak mı, yoksa bir sorumluluk mu? Hadi, yorumlarda tartışalım! Bu felsefi yolculuğu ilginç bulduysan, düşüncelerini genişletmek istediğin arkadaşlarınla paylaşmayı unutma.