Aristoteles’e Göre 3 Tür Arkadaşlık (Ve Her Birinin Hayatı Zenginleştirme Şekli)

İnsanlar için iyi bir hayat nasıl görünür? Mutluluk ne anlama gelir ve bunu nasıl başarabiliriz? Erdem nedir ve bunu nasıl sergileyebiliriz?

Antik Yunan filozofu Aristoteles, bu sorulara verdiği son derece etkili cevaplarını Nikomakhos’a Etik adlı eserinde açıklar. Bu, onun etik üzerine yazdığı en çok incelenen çalışmasıdır ve yaklaşık M.Ö. 350 yılında yazılmıştır (aynı zamanda Aristoteles’in en iyi kitapları listesinde yer alır).

Sonuç olarak, Aristoteles’e göre iyi bir hayat tek bir şeye indirgenebilir: eudaimonia’ya ulaşmak. Bu kavram Yunancadan çeşitli şekillerde çevrilir: iyi oluş, mutluluk, kutsanmışlık ve Aristoteles’in erdem etiği bağlamında insan gelişimi ya da insan çiçeklenmesi anlamlarına gelir.

Aristoteles, eudaimonia’ya ulaşmanın yolunun, yaptığımız her şeyde mükemmellik için alışkanlıkla çabalamaktan geçtiğini savunur.

Başka bir deyişle, mutluluk, mükemmel bir faaliyet anlamına gelir. Aristoteles, bunun genellikle davranışlarımızda ve karakterimizde aşırılık ile eksiklik arasında bir denge kurmayı içerdiğini öne sürer.

Bireysel davranışlarımızı düzenleyerek mükemmelliğe ulaşmak, Aristoteles’in mutluluk tarifinde belki de ana bileşen olsa da, o, iyi bir hayatın arkadaşlık olmadan pek bir anlam ifade etmeyeceğini kabul eder. Nikomakhos’a Etik’te şöyle yazar:

“Bir dostu, tüm iyi şeylerin en büyüğü olarak görürüz ve dostsuzluk ile yalnızlığı çok korkunç bir şey olarak kabul ederiz; çünkü hayatın tamamı ve gönüllü etkileşimler sevdiklerimizle birlikte yaşanır.”

Arkadaşlığın Önemi: Aristoteles

Nikomakhos’a Etik’in on bölümünden ikisini Aristoteles, arkadaşlığa ayırır. Bu, arkadaşlığın onun iyi bir hayat vizyonundaki önemini gösteriyor olabilir. Şöyle yazar: “Arkadaşlık, hayatın en vazgeçilmez gerekliliklerinden biridir.”

“Hiç kimse, diğer tüm iyi şeylere sahip olsa bile, arkadaşsız bir hayatı seçmez. Arkadaşlar, gençleri hatalardan koruyarak; yaşlılara bakarak ve azalan güçlerini telafi ederek; hayatının en verimli çağında olanlara ise iyi şeyler yapmalarında yardımcı olarak destek olurlar.”

Aristoteles, arkadaşlığın o kadar önemli olduğunu söyler ki, bunun herkes için iyi bir hayatı teşvik etme konusunda adaleti bile geride bırakabileceğini belirtir:

“İnsanlar dost olduklarında adalete ihtiyaç duymazlar; ancak adil olduklarında bile arkadaşlığa ihtiyaç duyarlar ve adaletin en gerçek biçimi dostça bir nitelik olarak görülür.”

Arkadaşlığın 3 Seviyesi

Aristoteles, arkadaşlık üzerine yaptığı detaylı analizinde, onun doğasını, ilkelerini, nasıl geliştirileceğini, iyi bir hayata nasıl katkıda bulunduğunu, bir arkadaşlığın ne zaman sonlandırılmasının doğru olduğunu ve arkadaşlığın (ve çeşitli siyasi sistemlerle olan benzerliğinin) rolünü tartışır.

Arkadaşlık üzerine felsefi tartışmalara yaptığı en kalıcı katkılardan biri, arkadaşlığı üç tür ya da seviyeye ayırmasıdır. Bunu şu sözlerle açıklar:

“Arkadaşlığın yalnızca bir tür olduğunu düşünenler, bunun derecelere bağlı olduğunu savunarak yetersiz bir açıklamaya dayanmışlardır; çünkü tür olarak farklı olan şeyler bile derecelere sahip olabilir.”

Ardından, arkadaşlığın şu ‘türlerini’ tanımlar:

• Fayda arkadaşlığı. Bu tür arkadaşlıklar, birinin sana ne yapabileceğine ya da senin bir başkası için ne yapabileceğine dayanır. Örneğin, birine iyi bir referans verirsen, karşılığında sana bir hediye alabilir. Bu tür ilişkiler karakterle pek ilgili değildir ve senin ya da diğer kişinin faydası ortadan kalktığında kolayca sona erebilir.
• Haz arkadaşlığı. Bu tür arkadaşlıklar, ortak bir aktiviteden ya da geçici hazlar ve duyguların peşinden koşmaktan doğar. Örneğin, birlikte içki içtiğin ya da bir hobiye katıldığın biri olabilir. Aristoteles, bu tür ilişkilerin özellikle gençler arasında yaygın olduğunu belirtir. Ancak bu tür arkadaşlıklar, insanların sürekli değişen zevk ve tercihlerine bağlı olduğu için hızla sona erebilir.
• Erdem arkadaşlığı. Bu, birini olduğu gibi sevdiğin, genellikle seni olumlu etkileyen ve daha iyi bir insan olmaya teşvik eden insanlarla kurulan arkadaşlıklardır. Bu tür bir ilişki, iki kendine yeten eşit bireyin karakterine dayandığı için önceki iki kategoriye göre çok daha istikrarlıdır.

Tahmin edilebileceği gibi, Aristoteles’in en çok övdüğü seviye, erdem arkadaşlığıdır. Fayda ve haz arkadaşlıklarının kendi yerleri olsa da, nadir ve saf olan erdem arkadaşlıkları, iyi bir hayata en büyük katkıyı sağlayanlardır.

Yakın Arkadaşlık İçin Gereklilikler

Erdemli arkadaşlık zaman alır — hatta bir ilişkinin süresi, onun ne kadar istikrarlı olduğunu gösterir — ve her iki tarafın da çaba göstermesini gerektirir.

Aristoteles şöyle der: “Mükemmel bir arkadaşlık için birini derinlemesine tanımalı ve onlarla samimi olmalısın, ki bu oldukça zor bir şeydir.” Bu tür bir ilişki dürüstlük, kabullenme ve özveri gerektirir. İki eşit tarafın bir araya gelerek, hayat boyu karşılıklı fayda, keyif ve takdir sağlayan bir bağ kurmasını içerir.

Aristoteles’e göre, yakın arkadaşlığın özü sevilmekten çok sevmektir. Bunu açıklamak için, yakın arkadaşlara duyduğumuz sevgiyi bir annenin çocuğuna duyduğu sevgiyle karşılaştırır ve annelerin “sevmekten aldıkları keyfi” şu şekilde açıklar:

“Bazı anneler çocuklarını büyütülmek üzere başkalarına teslim ederler ve onların durumlarını bildikleri sürece, karşılık beklemeden severler (eğer her ikisini birden elde edemezlerse). Çocuklarının iyi durumda olduğunu gördüklerinde tatmin olurlar ve çocukları, annelerine karşı bir annenin hak ettiği hiçbir şeyi bilmeseler bile, onları sevmeye devam ederler.”

Aristoteles, bu tür özverili sevgiyi — bir başkası için, onun iyiliği adına en iyisini dilemek — en iyi arkadaşlık türleriyle ilişkilendirir ve şöyle yazar:

“Arkadaşlık daha çok sevmeye bağlıdır ve arkadaşlarını sevenler övülür; bu yüzden sevmenin, arkadaşların karakteristik erdemi olduğu görülür. Bu erdemi uygun ölçüde taşıyanlar kalıcı arkadaşlardır ve yalnızca onların arkadaşlıkları sürer.”

Aristoteles, bu tür arkadaşlıkların yalnızca akraba olmayan kişilerle sınırlı olmadığını belirtir; eşler ve aile üyeleri arasında da bu tür bağlar kurulabilir. Ancak, ebeveyn-çocuk ilişkisi gibi eşitsizlik içeren ilişkilerde, her iki tarafın katkılarının bu dengesizlikler göz önünde bulundurularak değerlendirilmesi gerektiğini ekler.

Aristoteles’in bu konuda tek katı sınırlaması, erdemli arkadaşlıkların sayısıdır. “Mükemmel arkadaşlık tarzında birçok kişiyle arkadaş olmak imkansızdır,” diye uyarır:

“Birçok kişinin sevinç ve üzüntülerine samimi bir şekilde ortak olmak zordur; çünkü aynı anda birinin sevincine ortak olman, diğerinin üzüntüsüne katılman gerekebilir.”

Bu tür yoğun ilişkilerden beşten fazlasını sürdürmek neredeyse imkansızdır. Bu da, bazı yakın arkadaşların ve hatta aile üyelerinin haz ya da fayda arkadaşlıklarına indirgenebileceği anlamına gelir. Bu yüzden, yakın arkadaşlarını akıllıca seç ve onları erdemli bir şekilde geliştir. 😊

Arkadaşlık ve İyi Bir Hayat

Aristoteles’in arkadaşlık üzerine görüşleri, onun şu düşüncesini vurgular: Mükemmel faaliyet, iyi bir hayatın merkezindedir, en yüksek iyidir ve mutluluğun en doğru tanımıdır.

İlişkiler kurarken, Aristoteles bize fayda ve hazdan öteye geçmemizi ve insan potansiyelimizi gerçekleştirmek için başkalarıyla en samimi, anlamlı ve verimli şekilde bağ kurmamızı önerir: karşılıklı sevgiyi geliştirmek.

Aristoteles’e göre, karşılıklı sevgiye dayalı ilişkiler — iki kişinin hem birbirine hem de kendilerine karşı en iyi versiyonları olmaya çalıştığı ilişkiler — yalnızca mutluluğun temel kaynakları değil, aynı zamanda insan başarısının zirvelerindendir.

(Bunu Schopenhauer’in kirpi ikilemi ile karşılaştırabiliriz; Schopenhauer, başarı için yalnızlığın arkadaşlıktan daha uygun olduğunu savunur.)

Sonuç olarak, Aristoteles’e göre mükemmel faaliyetle dolu bir hayat, mükemmel ilişkilerle desteklendiğinde mutluluğun tarifi haline gelir.

Aristoteles’in İyi Hayat Vizyonunu Daha Fazla Keşfet

Aristoteles’in arkadaşlık analizi hakkında ne düşünüyorsun? Onun yaptığı ayrımlara katılıyor musun? Peki, hayatındaki en iyi ilişkiler hangi özellikleri taşıyor?

Eğer Aristoteles’in öğretilerine daha derinlemesine dalmak istersen, altın orta yol üzerine yazılmış rehberimizi inceleyebilirsin. Bu, Aristoteles’in mükemmel bir yaşam sürmek için önerdiği dengeyi anlamana yardımcı olabilir. Ayrıca, Aristoteles’in neden boş zamanın bizi işten daha fazla tanımladığına inandığını açıklayan kısa yazımıza da göz atabilirsin.

Daha fazlasını öğrenmek ve düşüncelerini başkalarıyla tartışmak istersen, “İyi Bir Hayat Nasıl Yaşanır” adlı yeni kurs ve topluluğumuza katılabilirsin. Bu kurs, Aristotelesçilik, Budizm ve Varoluşçuluk gibi dünyanın en etkili 7 yaşam felsefesini keşfetmene olanak tanıyor.

Aristoteles Kimdir?

M.Ö. 384 yılında Kuzey Yunanistan’da doğan Aristoteles, yaklaşık 17 yaşındayken Atina’daki Platon’un Akademisi’ne katıldı ve kısa sürede Platon’un en parlak öğrencisi haline geldi. Platon’un ölümüne kadar, 20 yıl boyunca onun yanında eğitim aldı. Platon’un ölümünün ardından Aristoteles, Atina’dan ayrılarak genç Büyük İskender’in eğitmeni oldu. Metafizik ve etikten siyaset ve biyolojiye kadar incelediği hemen her alanı dönüştüren Aristoteles, Batı felsefesi tarihinin en önemli figürlerinden biri olarak kabul edilir.