Duygusal Zeka: Hemen Terk Etmen Gereken 7 Zararlı Alışkanlık

Dostum, sana bir sır vereyim mi? Hani şu Duygusal Zeka (DZ) denen kavram var ya, artık toplantılarda veya iş görüşmelerinde sadece “iyi anlaşan, kibar insan” anlamına gelen, o eski ‘yumuşak beceri’ etiketinden çoktan kurtuldu. Ben bu metni yazarken ilk aklıma gelen, DZ’nin aslında kariyerinin ve özel hayatının adeta banka kasası gibi hissettiren en kritik yetkinlik olduğu gerçeği oldu. Çünkü araştırmalar ne diyor biliyor musun? IQ ve teknik bilgin aynı seviyedeyken, süper başarılı performans gösterenleri diğerlerinden ayıran farkın neredeyse %90’ı, duygusal zekadan geliyor. Düşünsene, bu, sadece ne kadar akıllı olduğun değil, ne kadar duygusal olarak zeki olduğunla ilgili! (Kaynak: Emotional Intelligence Is No Soft Skill – Harvard DCE)

Şunu da söylemeliyim ki, en güzel yanı ne? DZ, tıpkı IQ gibi sabit değil! Kas gibi düşünebilirsin; kullandıkça gelişiyor. Yani, eğer bazı konularda “tepe ve vadilerin” varsa – Daniel Goleman’ın dediği gibi tek bir skorla özetlenemeyen karmaşık bir profil – endişelenme. Bilinçli pratikle kendini baştan yaratabilirsin. (Kaynak: Are You Making This One Big Mistake About Emotional Intelligence? | by Daniel Goleman)

Goleman Modeli: Duygusal Ustalığın Dört Temel Taşı

Madem bu kadar önemli, o zaman elini kolunu sallayarak ilerleyemezsin. Goleman’ın 2002’de belirlediği, duygusal ustalık için gerekli dört alana bir göz atalım. Bu dört alan, domino taşları gibi birbirine bağlı. Birinci taş, yani Öz Farkındalık olmadan, sonrakileri inşa etmen imkansız.

1. Öz Farkındalık (Kendini Tanıma): Bu, her şeyin temeli. Hangi duyguyu yaşadığını, güçlü ve zayıf yönlerini, seni neyin tetiklediğini bilme sanatıdır. Örneğin, sinirlenmek yerine ‘hayal kırıklığı’ yaşadığını fark etmek gibi.
2. Öz Yönetim (Kendini Düzenleme): Öz farkındalık yeteneğinin üzerine kurulan bu beceri, dürtülerini, iç hallerini kontrol etme ve duygularını doğru zamanda, doğru yerde ifade etme kapasitendir. Adaptasyon, inisiyatif ve iyimserlik burada devreye giriyor.
3. Sosyal Farkındalık (Başkalarını Tanıma): Artık odağı dışarıya çeviriyoruz. Başkalarının ne hissettiğini, ne düşündüğünü anlama yeteneğidir bu. Empati, organizasyonel farkındalık ve hizmet odaklılık bu alanda parlar.
4. İlişki Yönetimi (Başkalarını Düzenleme/Yönlendirme): Son aşama! Kendi bilgini, kontrolünü ve empatini kullanarak başkalarını etkileme, onlara ilham verme ve geliştirme becerisi. Liderlik, çatışma yönetimi ve bağ kurma bu aşamanın meyveleridir.

Şimdi hazırsan, bizi bu dört alanda da baltalayan, elimizi kolumuzu bağlayan o yedi kötü alışkanlığa bir bakalım. Unutma, iyileşme, önce neyi durdurman gerektiğini bilmekle başlar.

İçsel Frenler: Öz Farkındalık ve Öz Yönetimi Çökerten Alışkanlıklar

1. Duygusal Kaçınma ve Kendini Geçersiz Kılma

Bazen hepimiz zor bir duygu geldiğinde “hadi canım, geçer şimdi”, “bunu aşmalıyım” diyerek üstünü örtmeye çalışırız, değil mi? İşte bu, Duygusal Kaçınma. Sanki bir şeyi görmezden gelince yok olacak sanmak gibi. Ama ne yazık ki, duygular, görmezden gelindiğinde güçlenir, zayıflamaz! (Kaynak: Signs of Low Emotional Intelligence – Verywell Mind)

Bu alışkanlık, Öz Farkındalığını yerle bir ediyor. “Kötü hissediyorum” gibi yuvarlak bir ifade kullanmak yerine, tam olarak ‘hayal kırıklığı’, ‘ezilmişlik’ veya ‘reddedilmişlik’ hissettiğini adlandıramadığın için, tetikleyicilerini de asla bilemiyorsun. Sonuç? Bastırılmış duyguların adeta bir saatli bomba gibi gelecekte daha büyük bir patlamaya yol açması. Bu bir kendini sabote etme biçimi, benden söylemesi!

2. Sürekli Olumsuz Düşüncelerde Gezinmek (Bilişsel Koşu Bandı)

“Keşke şöyle deseydim”, “Neden hep benim başıma geliyor?” diye geçmişteki bir tartışmayı, bir hayal kırıklığını zihninde sürekli yeniden oynatıyor musun? Bu, Kronik Ruminasyon, yani zihinsel koşu bandı. Evet, sorunları analiz etme içgüdümüz iyi, ama bu, analizin ‘hatalı yürütülmüş’ hali.

Bu alışkanlık, Öz Yönetimini sakat bırakıyor. Zihnin soyut genellemelerle (“Ben hep hayal kırıklığına uğrarım”) boğuşmaktan, somut bir çözüm bulmaya geçemiyor. Biliyor musun, bu sürekli içsel acıya odaklanma, seni çevrendekilere karşı daha az duyarlı kılıyor ve insanlardan kopmana neden oluyor. Hatta sana bir şey daha söyleyeyim: Bu durum, vücudunda kronik stres tepkilerini ve iltihaplanmayı tetikleyerek fiziksel sağlığını bile olumsuz etkiliyor. Geçmişin duygusal tuzağından kurtulamazsan, şu anda kimseyle gerçek bir bağ kuramıyorsun.

3. Dürtüsel Duygusal Tepkisellik

Düşünsene, biri sana bir şey söylüyor ve sen daha ne olduğunu bile anlamadan patlıyorsun, adeta bir yaydan fırlıyorsun. Bu, Dürtüsel Tepkisellik. Beynimizdeki o kritik ‘duraklama’ tuşunu kullanmayı tamamen unutmak demek bu. Seni hemen tepki vermeye iten o ilk dürtüye teslim oluyorsun. (Kaynak: 11 Signs That You Lack Emotional Intelligence – TalentSmartEQ)

Bu, düpedüz bir Öz Yönetim felaketi! Yüksek duygusal düzenleme, bir uyarana nasıl tepki vereceğin konusunda her zaman bir seçeneğin olduğunu bilmekle başlar. Ama dürtüsel biri, bu seçeneği atlar. Kontrolü kaybedersin ve sonuç olarak o anki tepkin, profesyonel itibarını veya en yakın ilişkini hızla tüketir. Yüksek Duygusal Zekaya sahip olmak, içindeki duyguyu bilmekten, onu stratejik olarak yönetmeye geçiş yapabilmektir.

4. Suçu Dışsallaştırma ve Sorumluluktan Kaçınma

“Beni sen sinirlendirdin!”, “Bu projeyi batırmamın nedeni o ekip üyesiydi.” Bu cümleler sana tanıdık geliyor mu? İşte bu, Suçu Dışsallaştırma alışkanlığı. Hatayı veya kendi duygusal halini tamamen dış faktörlere veya başka insanlara yüklemek.

Bu alışkanlık, seni bir ‘Dışsal Kontrol Odağı’na hapsediyor; yani hayatının ve duygularının dış güçler tarafından yönetildiğine inanıyorsun. Peki bu sana ne kaybettiriyor? Öncelikle Öz Farkındalığını köreltiyor, çünkü sorun ‘dışarıda’ olduğu için içeriye bakma ihtiyacı duymuyorsun. İkincisi, Büyümeyi Durduruyor! Eğer tüm sorunların başkalarının suçuysa, kendini düzeltmek için hiçbir motivasyonun kalmaz. Unutma: Duygusal Zeka gelişiminde, bu, en büyük engeldir. Çünkü değişimin içeriden gelmesi gerektiğini baştan reddetmiş oluyorsun. (Kaynak: Emotional Intelligence as Predictors of Locus of Control Among Male and Female College Students – IJIP)

İlişkisel Engeller: Sosyal Farkındalık ve İlişki Yönetimini Bozanlar

5. Başkalarının Duygusal Deneyimini Geçersiz Kılma veya Yok Sayma

Arkadaşın üzgün ve sen ona “Aman canım, bu kadar da abartma” veya “Boşver, geçer” diyerek durumu küçümsüyor musun? İşte bu, Sosyal Farkındalığın, özellikle de Empatinin zayıflığıdır. Bu davranış, karşındakinin hislerinin önemli olmadığı mesajını verir ve aranızdaki güven duvarını paramparça eder.

Peki bu ne anlama geliyor? Sen, o kişinin bakış açısını, o anki duygusal halini doğru bir şekilde modelleyemiyorsun. Kaba bir şaka yapıyorsun ama meslektaşının herkesin içinde küçük düştüğünü fark edemiyorsun. İşin ilginç yanı, kendi duygularını adlandırmakta veya kabul etmekte zorlanan birinin, başkasının duygusal nüanslarını da kabul etmesi zordur. Yani içsel karmaşamız, dış dünyaya duyarsızlık olarak yansır.

6. Kötü Dinleme ve Sürekli Söz Kesme

İtiraf et, birinin konuşmasını dinlerken, aslında sadece “ne zaman sıra bana gelecek de konuşacağım” diye bekliyor musun? Sürekli söz kesmek, İlişki Yönetimini dinamitleyen bir alışkanlıktır. Sözünü kestiğin kişiye verdiğin mesaj çok net: “Benim düşüncem, seninkinden daha önemli.”

Gerçek dinleme, kendi konuşma dürtünü (Öz Yönetim) bir kenara bırakıp, karşındakine odaklanmayı gerektirir (İlişki Yönetimi). Bu, aslında dürtü kontrolünün önemli bir başarısızlığıdır. Bu alışkanlık, sadece saygısızlık değil, aynı zamanda duygusal güvenliği de yok ediyor. Düşünsene, biri seni sürekli keserse, bir sonraki sefere önemli bir şeyi söylemekten çekinirsin. Bu, profesyonel ortamda kritik bilgilerin veya farklı görüşlerin bastırılmasına yol açar. (Kaynak: 7 Active Listening Techniques for Improving Emotional Intelligence in the Workplace)

7. Kronik Kin Besleme

Geçmişteki bir hatayı, bir kırgınlığı sanki bir hazineymiş gibi kalbinde saklıyor, o öfke ve kırgınlığı bırakmayı reddediyor musun? İşte bu, Kin Besleme alışkanlığı. Psikolojik olarak bu, sana ‘haksızlığa uğramış kişi’ kimliğini veriyor. Bu acı verici kimlik, sana geçici bir haklılık ve güç hissi verse de, uzun vadede seni zehirliyor.

Bu, hem Öz Yönetim hem de İlişki Yönetimi alanında büyük bir başarısızlıktır. Kin tutmak, seni geçmişteki acıya hapsediyor ve sürekli strese, düşmanlığa ve hatta yüksek tansiyon gibi fiziksel sağlık sorunlarına neden oluyor. Peki çözüm ne? Affetmek. Affetmek, o suçu unutmak değil, o kırgınlığın yükünü kendi içinden atmaktır. Yüksek Duygusal Zeka sahibi biri, affetmeyi bir erdem değil, bir özgürleşme eylemi olarak görür. Kendine yaptığın en büyük iyilik, o eski külleri karıştırmayı bırakmaktır. (Kaynak: Forgiveness: Letting go of grudges and bitterness – Mayo Clinic)

Stratejik Geri Dönüş: Kaçınmayı Ustalıkla Değiştirmek

Harika! Şimdi yedi düşmanımızı tanıyoruz. Peki bu alışkanlıkları neyle değiştireceğiz? İşte tam da bu noktada, eyleme dönüştürülebilir, somut teknikler devreye giriyor. Çünkü bu, sadece “iyi düşün” demekten çok daha fazlası.

Kendine Odaklan: İçsel Ustalığı Yakalamak

Duygusal Kaçınmayı Durdurmak (Alışkanlık 1): Buradaki kilit nokta, günlük tutmak gibi yöntemlerle hislerini netleştirmek ve “hayal kırıklığı” ile “utanç” arasındaki farkı bilmek. Bu, seni tetikleyen kör noktaları ortadan kaldırır.

Ruminasyon Döngüsünü Kırmak (Alışkanlık 2): Zihin o olumsuz girdaba girdiğinde, hemen dikkatini dağıtacak bir şey yap veya kendini “Şu an, bu spesifik bağlamda hemen ne yapabilirim?” gibi somut, şimdiki zamana odaklanan bir soruyla durdur. Bu, “hep böyledir” gibi soyut düşünceleri, eyleme dönüştürülebilir adımlarla değiştirir.

Tepkiselliği Dizginlemek (Alışkanlık 3): En basit ama en etkili çözüm, o “kasıtlı duraklama” anını hayatına sokmaktır. Uyaran ile tepki arasına bilinçli bir boşluk koymak, sana kontrolü geri verir. Panik anında bir anlık durmak, daha sonra vereceğin tepkinin oranını ve uygunluğunu ayarlamanı sağlar.

Suçlamayı Bırakmak (Alışkanlık 4): Zihninde şu ilkeyi yerleştir: “Başkaları ne yaparsa yapsın, duygusal tepkimden ben sorumluyum.” Bu, tüm kontrolü sana iade eder. Ayrıca, bir liderden veya güvendiğin birinden dürüst geri bildirim istemek, savunmacı duruşunu kırmana yardımcı olur.

Başkalarıyla Bağ Kur: İlişkisel Ustalığı Geliştirmek

Başkalarının Duygularını Onaylamak (Alışkanlık 5): Sosyal farkındalığı artırmanın yolu, duygusal onaylama pratiğinden geçer. Birinin hislerini, senininkilerle aynı olmasa bile, “meşru” olarak kabul etmektir. Bunu yapmak için, kendini onun yerine koymayı dene. Bu basit eylem, büyük bir güven köprüsü kurar.

Kötü Dinlemeyi Bitirmek (Alışkanlık 6): Aktif Dinleme tekniklerini katı bir şekilde uygulamalısın. Mesela, “Yani, eğer doğru anladıysam, bu durum seni bunalmış hissettiriyor” diyerek Yansıtıcı Sorular sor. Bu, sadece dinlediğini göstermez, aynı zamanda doğru anladığından da emin olursun. Eleştiriyi ve yargılamayı bir kenara bırakıp, sadece anlamak için dinlemeyi hedefle.

Kindarlığı Affetmekle Değiştirmek (Alışkanlık 7): Kin tutmak, kendini sürekli cezalandırmaktır. Affetmeyi, diğer kişiyi aklamak değil, kendini o acının yükünden kurtarmak olarak gör. Bu, gelişmiş bir Öz Yönetim eylemidir ve stres seviyeni düşürerek bilişsel kaynaklarını geçmişteki acıdan kurtarır. Affetmek, duygusal dengeyi seçmektir.

Sonuç: Duygusal Ustalık, Zirve Performansın Yeni Adresi

Gördün mü? Duygusal Zeka, ne bir yetenek, ne de sadece bir huy. O, aktif olarak durdurman gereken yedi zararlı alışkanlığı yenerek, yerlerine bilinçli, yüksek DZ yetkinliklerini koymakla ilgili. İster profesyonel ol, ister lider, ister sadece daha mutlu ve daha dengeli bir insan olmak iste; bu yedi alışkanlığı hayatından çıkarmak, bir “seçenek” değil, artık bir stratejik zorunluluk. Stratejik duraklamayı kurumsallaştırmak, içsel kontrol odağını benimsemek ve aktif dinlemeyi ustaca kullanmak… İşte bunlar, zayıflıklarını temel güçlere dönüştürecek altın anahtarlar. Güven ve onaylamaya dayalı ilişkiler kurarak, tüm potansiyelini serbest bırakabilirsin. Hadi bakalım, sıra sende. Hangi alışkanlığa meydan okuyarak başlayacaksın?

---

Peki sen, bu 7 alışkanlıktan en çok hangisiyle mücadele ediyorsun? Dürüst ol! Yorumlarda buluşalım ve deneyimlerini paylaş. Eğer bu yazı sana bir farkındalık yarattıysa, bu bilgiden faydalanacak arkadaşlarınla da paylaşmayı unutma.