“Erkek her zaman daha iyi bilir” tiplerine göz devirdin mi hiç? İşte erkek şovenistini yaratan şeyler, erkek şovenizmin işaretleri, neden böyle olduğu ve buna nasıl karşı duracağın.
Hiç bir adam sana arabayı geri vitese atmayı, sanki hayatında ilk kez direksiyon görmüşsün gibi anlattı mı? Ya da teknolojiyle ilgili bir sorunun olduğunda, sormadan “yardım etmek” için işi kendi başına halletmeye kalktı mı? Tebrikler, bir erkek şovenistiyle tanışmış olabilirsin!
Bu, bıyığını burarak kahkaha atan çizgi film kötü adamı tipi değil. Günümüz versiyonu: kendinden emin, kibar, belki biraz çekici, ama bir şekilde hâlâ kadınların onun rehberliğine, onayına ya da korumasına ihtiyaç duyduğuna inanan biri.
Bazen bu çok sinsi bir şekilde olur. Kimi zaman iltifat gibi görünen sözlerin ardına saklanır. Kimi zaman da öyle barizdir ki, bir an için yanlışlıkla 1950’lere ışınlandığını sanırsın.
Her halükârda, bu hiç sevimli değil. Ve kesinlikle zararsız da değil.
Ama dur, bir nefes alalım. Bu, erkekleri kötülemekle ilgili değil. Kadınları sınırlayan, ilişkileri zedeleyen davranışları anlamak ve bunlara karşı uyanık olmakla ilgili; ister iş yerinde, ister yatak odasında.
Eğer sevgilinin eski kafalı tavırlarının sadece “sevimli bir tuhaflık” mı olduğunu merak ediyorsan ya da bir erkek olarak “kibar jestlerinin” yanlış anlaşılıp anlaşılmadığını düşünüyorsan, doğru yerdesin.
Hadi derinlere dalalım: psikoloji, kırmızı bayraklar ve sakinliğini koruyarak nasıl tepki vereceğin. Modern erkek şovenistini, o iğneleyici gülümsemeleriyle birlikte çözelim.
Erkek Şovenisti Nedir?
Erkek şovenisti, erkeklerin kadınlardan sadece fiziksel güç ya da liderlikte değil, zekâ, mantık ve hatta ahlaki yargı açısından da doğuştan üstün olduğuna gerçekten inanan kişidir.
Bu inancını her zaman bağırarak ilan etmez. Hatta birçok erkek şovenisti cilalı, kibar ve kendini feminist bir müttefik sanabilir. Ama biraz derine inersen, görüşlerinin genellikle erkeklerin lider, kadınların takipçi olduğu bir gizli hiyerarşiye dayandığını fark edersin.
“Erkek şovenizmi” terimi, özellikle 20. yüzyılın ortalarında, kadın özgürlük hareketi sırasında popüler oldu.
Özünde, bu tavır erkek cinsiyetine abartılı bir bağlılık ve cinsiyet eşitliğine karşı bir direnç yansıtır. Erkeklerin daha mantıklı olduğunu iddia etmek ya da kadınların doğal olarak bakıcı olmasını beklemek, şovenizmin erkekleri bir kaideye oturtmasıdır; bazen bu iğneleyici bir gülümsemeyle, bazen de şövalyelik kisvesiyle olur.
Birini Erkek Şovenisti Yapan Nedir?
Erkek şovenisti doğulmaz. Kimse annesinin karnından “kadınlar yemek yapmalı, erkekler dünyayı fethetmeli” diye düşünerek çıkmaz.
Bu zihniyet, iğrenç bir çay gibi yavaş yavaş demlenir; yetiştirilme tarzı, toplumsal pekiştirme ve özgüven kılığına bürünmüş kişisel güvensizliklerin bir karışımıyla oluşur.
1. Yetiştirilme Tarzı ve Toplumsal Şartlanma
Şovenizm genelde evde başlar. Çocuklar, gördükleri ve duyduklarıyla cinsiyet rollerini özümser.
Eğer bir oğlan çocuğu babasının annesini “fazla duygusal” diye alay ederken görürse ya da kendisi “sert” olduğu için övülürken kız kardeşi “güzel” olmaya yönlendirilirse, işte bu cinsiyet şartlandırmasının temel dersi. Zamanla bu mesajlar, bir inanç sistemine dönüşür.
Kaynak: Bussey & Bandura (1999), Sosyal Bilişsel Cinsiyet Gelişimi Teorisi.
2. Güvensizlikten Doğan Süper Kahraman Pelerini
İronik olarak, şovenizmin çoğu güvensizlikten kaynaklanır. Eğer bir erkek, özellikle yetkin kadınların yanında kendi değerinden emin değilse, baskınlık iddia ederek bunu telafi etmeye çalışabilir.
Bu, küçük görünmekten korktuğunu saklamak için süper kahraman pelerini takmak gibidir.
3. Sosyal Hakimiyet Yönelimi (SDO)
Bazı insanlar hiyerarşilere daha yatkındır. Yüksek SDO’ya sahip erkekler, toplumun net gruplarla yapılandırılması gerektiğine inanır ve şaşırtıcı olmayan bir şekilde, kendilerini (ve genel olarak erkekleri) en tepede konumlandırır. Bu, cinsiyetçi inançların en güvenilir öngörücülerinden biridir.
Kaynak: Sidanius & Pratto (1999), Sosyal Hakimiyet
4. İki Yüzlü Canavar: Kararsız Cinsiyetçilik
Cinsiyetçiliğin iki türü vardır: düşmanca (agresif “mutfağa geri dön” tarzı) ve iyicil (“kadınlar korunmalı ve sevilmeli” tarzı). Erkek şovenistleri genellikle bu ikisi arasında gider gelir, kadının kendi ideallerine uyup uymadığına bağlı olarak.
Kaynak: Glick & Fiske (2001), Kararsız Cinsiyetçilik Yeniden Ziyaret Edildi
5. Kültürel Pekiştirme
Romantik komedilerden soyunma odası muhabbetlerine kadar kültür, erkek ayrıcalığını sürekli pekiştirir. İyi niyetli arkadaşlar bile “Tabii ki her şeyi o ödüyor, sen kızsın!” ya da “Seni korumak istiyor sadece!” diyebilir. Bu fikirler kulağa hoş gelse de, nezaket kılığında dengesizliği destekler.
Demem o ki, erkek şovenistleri yanıp sönen tabelalar taşımaz. Ama zihniyetleri ego, çevre ve erkekliğin ne olması gerektiğine dair çarpık bir anlayışın karışımıyla şekillenir.
Bir Erkek Şovenistiyle Karşılaştığının İnce İşaretleri
Şovenizm bir isim etiketi taşısaydı, hayat daha kolay olurdu. Ama taşımıyor. İltifatların içine sızar, romantik jestlerde saklanır ve hatta bazı iş yerlerinde ayakta alkışlanır.
Bunu anında fark etmen için şu işaretlere bak, her biri birinin erkeklerin daha iyi olduğuna inandığını gösteren bir ipucu.
1. Sürekli lafını keser, özellikle bir noktayı savunurken
Farkında bile olmayabilir, ama sen bir şeyi açıklamaya başladığında araya girer, ya seni “düzeltmek” için ya da dikkati kendine çekmek için.
Bu sadece kabalık değil; bu, katılım kılığına bürünmüş bir güç hamlesi.
2. Kadınların fazla duygusal ya da mantıksız olduğunu şaka yollu söyler
Üzgün olduğunu söylediğinde, “Ayın o zamanı mı?” diye soruyor. Eğer duygularını biyolojine bağlamak onun varsayılan tepkisiyse, bu espri değil, dışlamadır.
3. Ciddi konuşmalarda sana “tatlım” ya da “canım” der
Sevgi sözcükleri tatlı olabilir, ama seni küçültmek ya da kontrol etmek için kullanıldığında değil. İş konuşurken ya da sınır koymaya çalışırken “tatlım” demesi, seni ufaltmanın ince bir yolu.
4. Her konuda daha iyi bildiğini sanır
Bebeği nasıl tutacağından direksiyonu nasıl çevireceğine, onun yolu her zaman en iyisidir. Bildiğin şeyleri sana açıklar, bazen hatta senin kendi mesleğin ya da deneyiminle ilgili şeyleri bile.
5. İtiraz etsene, her şeyin parasını ödemekte ısrar eder
Cömertlik harikadır. Ama “erkekler ödemeli” prensibiyle ödeme yapmakta ısrar etmesi, nezaketten değil, gelenek kılığında kontroldür.
6. Kadınların ev işlerinde “doğal olarak” daha iyi olduğuna inanır
Bunu iltifat gibi sunar: “Kadınların öyle bir şefkatli dokunuşu var.” Ama bu inanç, senin yemek yapmanı, temizlik yapmanı ya da çocukları tek başına büyütmeni beklemek için kullanıldığında, bu eski kafalı şovenizm, güzel bir kartpostal kılıfına sokulmuş.
7. Kadınların liderlik yapması ya da parlaması onu rahatsız eder
Bir kadın ödül kazandığında ya da kendine güvenle konuştuğunda, iğneleyici bir yorum yapar: “Biraz fazla yoğun, değil mi?” Onu rahatsız eden güven değil, bir kadının yer kaplaması.
8. Toplantılarda kadınları susturur ya da fikirlerini yok sayar
Grup ortamlarında sadece diğer erkeklerin fikirlerini ciddiye alır. Bir kadın bir şey söyler, duyulmaz; aynı şeyi bir erkek söyleyince, birden harika bir fikir olur.
9. Kararlarına uymanı bekler
Restoran seçmekten nerede yaşanacağına, son sözü söylemek ister, çünkü “o daha iyi bilir”. Geçerli tercihlerin bile olsa, onları sevimli öneriler gibi görür.
10. “Eski moda değerler”i kalkan yapar
Cinsiyetçiliğini “centilmenlik” ya da “geleneksel olmak” diye çerçeveler. Ama işte test: Eğer değerleri erkekleri yüceltirken kadınları sınırlandırıyorsa, bunlar değer değil, sadece yelek giymiş eski önyargılar.
11. Hikâyelerini düzeltir, sen haklı olsan bile
Haziran’da Paris’e gittiğini söylersin, o atlar: “Hayır, temmuzdu.” Bir bilgi verirsin, Google’da kontrol eder. Bu doğrulukla ilgili değil, düzeltmeyle güç kurmakla ilgili.
12. Daha az hırslı olmanı öneren kariyer “tavsiyeleri” verir
Güzel bir dille sunabilir: “Çocuklarla evde olmak istemez misin?” Ya da: “Bu iş çok stresli, buna değer mi?”
Bu sorular senin iyiliğinle ilgili değil, seni onun rahat ettiği bir kutuya yönlendirmekle ilgili.
13. Erkeklerin biyolojik olarak mantık ya da liderlikte daha iyi olduğuna inanır
Doğrudan söylemeyebilir, ama mantığını sorguladığında göz devirir ya da erkek CEO’larla övünür, sanki bu bir şey kanıtlıyormuş gibi. Evrimin onun tarafında olduğunu düşünür ve bunu bir silah gibi kullanır.
14. Finansal bağımsızlığın onu tehdit eder
Belki sen daha çok kazanırsan “pantolonu sen giyiyorsun” diye şaka yapar ya da hesabı sen ödediğinde tuhaf davranır.
Derinlerde, bağımsızlığın onun öz değerini sorgulatır.
15. Ev işlerine “yardım ettiği” için övgü bekler
Bir kez süpürge yaptı, geçit töreni başlasın! Ev işlerini “yardım” olarak gören bir erkek, hâlâ ev işlerinin varsayılan olarak kadına ait olduğuna inanır.
16. Yanında diğer kadınlara tepeden konuşur
Garsonlara, asistanlara ya da kadın arkadaşlarına nasıl konuştuğuna dikkat et. Onlarla konuşmak yerine onlara mı konuşuyor? Bu kibir rastgele değil, bir kalıp.
17. Vücudun, kıyafetin ya da davranışların hakkında kararlar verir
Kibinin “çok açık” olduğunu söylemekten doğum adını veto etmeye, erkek şovenisti, vücudunun onun yetki alanında olduğunu düşünür.
18. Cinsiyet eşitsizliğini “abartılmış” ya da “şişirilmiş” diye görür
#MeToo’yu açarsın, o göz devirir, buna “cadı avı” ya da “feminist propaganda” der. Sorunu görmez, çünkü sorunun bir parçasıdır.
19. Savunmasız olmayı reddeder, çünkü bu “kadın işi”dir
Terapiyle dalga geçer, duygularını saklar ve kendini açığa vuracak her şeyden kaçar. Onun için erkeklik, güç ve duygusal kapanma demektir.
20. Başarın onun için bir zafer değil, tehdit gibi gelir
Terfiini ya da projeni kutlamak yerine, küçümser ya da kendini öne çıkarır. “Sanırım ben de hızlanmalıyım, ha?” Çeviri: “Şimdi kendimi küçük hissediyorum ve bu hoşuma gitmiyor.”
Şovenizm her zaman gürültülü değildir. Bazen sessiz, kendinden emin ve iltifatlara bürünmüştür. Ama işaretleri bir kez öğrendiğinde, duman ve aynaların ardını her zaman görürsün.
Neden Önemli?
Peki, neden umursayalım? Birkaç eski kafalı “centilmen” fikri ya da laf arasında söylenmiş küçümseyici şakalar ne zarar verebilir ki? Cevap basit: Erkek şovenizmi, ister düşmanca ister iyicil olsun, eşitsizliği ayakta tutan sistemleri besler.
Özellikle iyicil cinsiyetçilik sinsidir. Kulağa hoş gelir. Kadınlara değerli ve özel olduklarını söyler, ama sadece onlara biçilen rollerde kalırlarsa: şefkatli, uysal, mütevazı.
Bu kutudan çıkarsan, birden kaide yıkılır ve açıkça düşmanca cinsiyetçilikte bulunan aynı küçümseme ortaya çıkar.
Kaynak: Glick & Fiske (2001), Kararsız Cinsiyetçilik Teorisi – Bu teori, “olumlu” stereotiplerin bile güç dengesizliklerini nasıl pekiştirdiğini gösterir.
Erkek şovenizmi gerçek dünyada sonuçlar doğurur. İş yerinde kadınlar daha az terfi eder, toplantılarda daha çok sözleri kesilir ve aynı iş için daha az maaş alır.
İlişkilerde güç mücadeleleri, iletişim kopuklukları ve duygusal boğulma yaratır.
Ve bu sadece kadınlarla sınırlı kalmaz. Şovenizm erkekleri de kutulara hapseder; savunmasız olmaktan korkmayı, duyguları bastırmayı ve baskınlıkla kimliklerini eşitlemeyi öğretir.
Bu, onların ruh sağlıkları, duygusal zekâları ve yakınlık kurma yetenekleri üzerinde ağır bir bedel ödetir.
Kaynak: Mahalik et al. (2003), Erkeklik Normlarına Uyum Envanteri – Geleneksel erkeklik normlarını psikolojik strese ve kişilerarası sorunlara bağlar.
Evet, bu önemli. Şovenizm, cazibe ya da gelenek kılığında bile olsa, dokunduğu herkesi sınırlandırır. Onu tanımak, hepimiz için onu unutmada ilk adımdır.
Şovenizme Mizah ve Zerafetle Nasıl Karşılık Verilir
Peki, şovenizmi gerçek hayatta fark ettiğinde ne yapacaksın? Sevgilin, patronun ya da iyi niyetli bir arkadaşın olsun, bunu dile getirmek bir kavgaya ya da feminist bir konferansa dönmek zorunda değil (tabii istersen olabilir!).
En etkili araçlar mizah, sınırlar ve sağlam bir özgüven.
1. Mizahla, nazikçe dikkat çek
Mizahı, kadifeden bir çekiç gibi düşün. “Oyy, ‘erkek-açıklama’ uygulaman yanlışlıkla mı açıldı yine?” gibi esprili bir karşılık, öfkeli bir nutuktan daha silahsız bırakıcı ve genelde daha akılda kalıcı.
2. Meraklı ol, çatışmacı değil
“Bu cinsiyetçi” yerine, “Bunu neden söyledin?” ya da “Buna gerçekten inanıyor musun?” de. Direnç yerine düşünmeyi davet ediyorsun.
3. Net sınırlar koy
Biri sürekli sesini bastırıyor ya da vücudunu denetlemeye çalışıyorsa, açıkça söyle: “Sözümün kesilmesinden hoşlanmıyorum.” Ya da: “Vücudum, benim seçimim. Konu kapanmıştır.” Ton sert ama çatışmacı olmadan olabilir.
4. Güvendiğinde eğitmekten çekinme
Bazıları gerçekten bilmez. Kaynak paylaş, araştırmalardan alıntı yap ya da “kadınlar yemek yapmada daha iyidir” demenin, iltifat gibi görünse bile ev içi stereotipleri pekiştirdiğini nazikçe açıkla.
5. Rolleri tersine çevir
Sana narin bir çiçek gibi davranıyorsa, ona sürekli “çok mantıklı” olduğu için çocuk yetiştiremeyeceği ya da “çok rasyonel” olduğu için şefkatli olamayacağı söylense nasıl hissedeceğini sor. Empati, bazen önyargıyı kısa devre yapabilir.
6. Ne zaman geri çekileceğini bil
Herkes değişmeye hazır değildir ve bu senin sorumluluğun değil. Eğer biri sınırlarını sürekli yok sayıyor ya da endişelerini alaya alıyorsa, uzaklaş. Huzurun, tartışmayı kazanmaktan daha değerli.
7. Müttefikleri kutla
Onlar var! Kadınların sesini yükselten, sınırlara saygı gösteren ve diğer erkeklere meydan okuyan erkekler, işte gerçek krallar. Küçük bir takdir, doğru davranışları pekiştirmede çok iş görür.
Gerçek şu: Birinin zihniyetini kontrol edemezsin, ama ona nasıl tepki vereceğini kesinlikle kontrol edebilirsin. Ve bazen, bu tepki çok eski bir temelin ilk çatlağı olabilir.
Özeleştiri: Şovenist Olabileceğinden mi Endişeleniyorsun?
Bu yazıyı okuyorsun, biraz kıvranıyorsun ve fark etmeden şovenist olup olmadığını merak ediyorsun, bu kötü bir şey değil. Aslında, bu belki de bugün yaptığın en cesur şey.
Şovenizmi unutmamak, utançla değil, öz farkındalıkla ilgilidir. Hepimizin kültürel önyargıları özümsüz. Önemli olan, bunları kendimizde fark ettiğimizde ne yaptığımız.
1. Rahatsız edici soruları kendine sor
– Kadınların sözlerini erkeklerden daha sık mı kesiyorum?
– Bazı rollerin “kadınların doğal davranışları” olduğunu mu düşünüyorum?
– Bir kadın benden daha başarılı ya da maddi açıdan önde olduğunda rahatsız mı oluyorum?
2. Savunmacı tavrını fark et
“Cinsiyetçi” kelimesini duyduğunda ilk tepkin “Herkes değil!” ya da “Ben sadece kibardım!” oluyorsa, dur.
Savunmacılık, genellikle içinde bir şeyin sorgulandığını gösterir ve işte tam da burada büyüme başlar.
3. Sosyal Hakimiyet Yönelimi ve zehirli erkeklik hakkında öğren
Bu güçlerin davranışları nasıl şekillendirdiğini anlamak göz açıcı olabilir. Yüksek SDO önyargıyla ilişkilidir, zehirli erkeklik ise duygusal açıklığı ve savunmasızlığı engeller.
Kaynak: Sidanius & Pratto (1999), Sosyal Hakimiyet Teorisi
4. Rahatsız olmaya alış
Büyüme nadiren konfor alanında gerçekleşir. Rahatsızlığı hisset. Bu inançların nereden geldiğini düşün. Sonra bilinçli olarak onları geride bırakmaya karar ver.
5. Her zaman empati ve saygıyı seç
Daha çok soru sor. Daha çok dinle. Senden farklı görünen ya da sesi farklı çıkan sesleri yükselt. Müttefik olmak mükemmel olmak değil, ortaya çıkıp çabalamak demektir.
Ve eğer bu biraz fazla tanıdık geldiyse. Güzel. Bu, dikkat ettiğin anlamına gelir.
Erkek Şovenistleri Hakkındaki Gerçek
Şovenizm sadece yüksek sesli nutuklar ya da eski kurallar değil; sessizce küçümseme, kılık değiştirmiş iltifatlar ve hâlâ kadınları ikinci plana atan “iyi niyetler”dir.
Ama onu tanımak, gücün başladığı yerdir. Başkalarında gördün ya da kendinde ufak kıvılcımlar fark ettin, bu yolculuk suçlamakla değil, daha iyi olmakla ilgili.
Çünkü gerçek şu: Gerçek güven, kimseyi küçültmeye ihtiyaç duymaz. Gerçek erkeklik, eşitlikten korkmaz.
Ve gerçek bir ilişki – romantik, profesyonel ya da başka türlü – sessiz hiyerarşilerle değil, karşılıklı saygıyla gelişir.
Bir dahaki sefere bir erkek şovenistiyle karşılaşırsan ve sana erkeklerin daha iyi bildiğini söylüyorsa? Gülümse, bu yazıyı paylaş ve onu modern dünyayla tanıştır. Erkek şovenizmi hâlâ ortalarda olsa da, senin gibi zeki, cesur ve sınır koyan insanlar da var.
